حقیقت حج چیست؟

زید شَمّام می‎گوید: قتادة بن دعامه از مفسران و دانشمندان معروف اهل تسنن، بر امام باقر علیه السلام وارد شد. حضرت از او پرسید: قتاده! تو فقیه اهل بصره‎ای؟ عرض کرد: چنین گمان می‎برند.

امام فرمود: شنیده‎ام قرآن را تفسیر می‎کنی؟ عرض کرد: آری! فرمود: قرآن را با علم تفسیر می‎کنی یا با جهل؟ عرض کرد: با علم!

امام فرمود: اگر چنین است تو دانشمندی هستی که باید به تو مراجعه کرد، من از تو می‎پرسم. عرض کرد: بپرسید.

حضرت فرمود: معنای این آیه کریمه را بگو: ... و قَدّرنا فیها السَّیرَ سیروُا فیها لَیالِیَ و اَیّاماً آمنین (1)؛ « قریه‎هایی (نزدیک به هم) قرار دادیم با فاصله کوتاه و سیر و سفری معین و آنها را گفتیم که در این ده و شهرهای نزدیک به هم، شبان و روزان با ایمنی کامل مسافرت کنید.»

قتاده گفت: منظور کسی است که با توشه و مرکب و درآمد حلال از خانه خود به عزم این خانه (کعبه) حرکت می‎کند. (چنین کسی) در ایمنی به سر خواهد برد تا به وطن خود باز گردد.

امام فرمود: قتاده! تو را به خدا سوگند می‎دهم! آیا غیر از این است که گاهی کسی از خانه خود با زاد و راحله و کرایه حلال به عزم کعبه حرکت می‎کند اما در راه دچار دزدان می‎شود و حتی ممکن است به او صدمه‎ای بزنند که موجب هلاکتش شود؟ عرض کرد: آری به خدا! (چنین است)

امام فرمود: وای بر تو قتاده! اگر تو قرآن را با رأی خود تفسیر کنی دیگران را (که مرید تواند و از تو حرف می‎شنوند) هلاک کرده‎ای و خود نیز هلاک شده‎ای و اگر این تفسیر را از دیگران گرفته‎ای (باز) هلاک کرده‎ای و هلاک شده‎ای!

وای بر تو قتاده! منظور خداوند (در این آیه کریمه) کسی است که با زاد و راحله و کرایه حلال از خانه خود به قصد این خانه حرکت می‎کند و در حالی که نسبت به حق ما (ولایت) معرفت دارد و دلش با ماست. خداوند در این باره از زبان ابراهیم علیه السلام می‎فرماید: ... فَاجعَل اَفئِدَةً مِنَ النّاسِ تَهویِ اِلَیهِم ...(2)؛ «خدایا!

تو دل‎های مردمان را به سوی آنها مایل گردان... » به خدا سوگند! دعوت ابراهیم ما هستیم نه کعبه، وگرنه می‎فرمود: «الیه»، (قتاده!) آن که از صمیم قلب ما را بخواهد حجش مقبول است وگرنه نه! قتاده! اگر کسی چنین (اهل ولایت ما) بود از عذاب جهنم ایمن است.

قتاده عرض کرد: به خدا سوگند! بعد از این، من این آیه را جز این، تفسیر نخواهم کرد. امام فرمود: وای بر تو قتاده! همانا کسانی قرآن را می‎فهمند که مخاطب آنند(3) (یعنی اگر بخواهی با حقایق قرآن آشنا شوی باید به سراغ ما بیایی و بس!).

2- سوره ابراهیم / 37.

3- بحارالانوار، ج 46، صص 349 – 350.

4- المحجّة البیضاء، ج 2، ص183.